Nederlandistika: tot voor kort onbekend in Kroatië 

Een jonge studie neerlandistiek in Zagreb 

De Universiteit van Zagreb (Sveučilište u Zagrebu) herbergt een van de jongste studies in de neerlandistiek van Europa. De studie werd in 2008-2009 opgericht. Drie docenten geven Nederlandstalige colleges bij de vakgroep. De neerlandistiek maakt deel uit van een doublemajorstudie, wat betekent dat de studenten de neerlandistiek combineren met een andere studie, vooral Duits, Engels, Zweeds of kunstgeschiedenis. Dat verstevigt hun kansen op de arbeidsmarkt. 

Auteur Željana Pancirov Cornelisse 

De Republiek Kroatië ligt in Zuidoost-Europa en strekt zich uit langs de Adriatische Zee. Ze is herkenbaar door haar vorm: een hart of een boemerang. Kroatië wordt het land van duizend eilanden genoemd en het is een zeer populaire toeristische bestemming vanwege zijn aantrekkelijke eilanden, historische steden, natuur- en nationale parken. Kroatië is ongeveer net zo groot als Nederland en Vlaanderen samen, maar telt 3,88 miljoen inwoners (volgens de laatste cijfers uit 2021), wat vergelijkbaar is met het aantal inwoners in de Nederlandse provincie Zuid-Holland. De grootste Kroatische steden zijn Zagreb, Split, Rijeka en Osijek. In het Nederlandse taalgebied zijn toeristische gidsen te vinden die de naam dragen van de grotere Kroatische (kust)regio’s, zoals Dalmatië of Istrië. Kroatië is gecentraliseerd in de hoofdstad Zagreb, waar ongeveer een kwart van de Kroatische bevolking woont. De stad ligt aan de hellingen van de berg Medvednica en aan de rivier Sava. Zagreb is een moderne cultuurstad, die vanwege de monumentale gebouwen veel op Praag en Wenen lijkt.  

Men kan nog steeds moeilijk bevatten dat neerlandistiek meer is dan alleen Nederland en het Nederlands dat in Nederland gesproken wordt 

Jonge studie 
In Zagreb bevindt zich een van de jongste studies neerlandistiek in Europa. Nederlandse taal- en cultuurkunde werd opgericht op de faculteit Geestes- en Sociale Wetenschappen, als een van de vakgroepen van de afdeling germanistiek. De eerste generatie studenten begon in het academiejaar 2008-2009 met een volledig nieuw programma. Daarvoor werd het Nederlands onderwezen als keuzevak met het lectoraat Nederlands en het was voornamelijk gericht op taalverwerving. Op dit moment geven drie vaste docenten Nederlandstalige colleges bij de vakgroep: Maarten Rombouts (lector; taalverwerving en geschiedenis), Toni Bandov (assistent; letterkunde en Afrikaans) en dr. Željana Pancirov Cornelisse (postdoc; taalkunde en cultuurkunde/KLV). Maarten Rombouts is de Vlaamse versterking in het team en de meeste lessen (taalverwerving) worden door hem verzorgd. Van oorsprong historicus geeft hij ook een belangrijke ondersteuning voor de geschiedenis van het Nederlandse taalgebied. Toni Bandov is actief op het gebied van de Afrikaanse letterkunde. Hij maakt deel uit van het internationaal gezelschap dat elkaar maandelijks spreekt op het digitale platform Samespraak (https://www.samespraak.com). Het is opmerkelijk dat je in Kroatië Nederlands kunt studeren en dat een docent daar gefascineerd is door het Afrikaans. Het past in het plaatje van Midden-Europa, waar nog andere docenten Afrikaans bestuderen en doceren, bv. in Tsjechië en Polen. Hoofd van de vakgroep is prof. dr. Slađan Turković. De externe medewerker Gioia Ana Ulrich Knežević (een vertaalster) is sinds de oprichting van de vakgroep een belangrijk onderdeel met haar vertaal- en letterkundige kennis. Petra Bručić geeft Nederlands aan de geïnteresseerden buiten de vakgroep. De andere Kroatischtalige colleges worden verzorgd door specialisten die werkzaam zijn aan de faculteit, maar binnen hun eigen vakgebied, bijvoorbeeld kunstgeschiedenis. De externe medewerkers zijn in de vroege fase van de opleiding van groot belang geweest, omdat er langere tijd nodig is om neerlandici op te leiden in een bepaald vakgebied. Vanaf de eerste dagen van de vakgroep gaf de Universiteit Leiden belangrijke steun, voornamelijk de afdeling Dutch Studies/Nederlandkunde en prof. dr. Jef Jacobs. Die stonden altijd klaar met hun expertise om de vakgroep te helpen. 

Behalve de taalverwerving krijgen Kroatische studenten inzicht in de cultuur van het Nederlandse taalgebied, met wat sterkere nadruk op Nederland. In het eerste jaar krijgen de studenten in het Kroatisch les over het Nederlandse taalgebied in Europa. De eerste lessen zijn basisinformatie en de stof wordt opgebouwd van de kolonisatietijd tot de grootste maatschappelijke veranderingen in het binnenland (met de nadruk op de naoorlogse tijd) en, eindelijk, stereotypen en gastronomie. De studenten leren hoe de maatschappijen van het Nederlandse taalgebied opgebouwd zijn en wat de verschillen zijn met de Kroatische maatschappij. Daarnaast krijgen de studenten ook lessen over de geschiedenis van het taalgebied, de Nederlandse taal- en letterkunde, de oude en moderne (ook hedendaagse) kunstgeschiedenis. Ze krijgen ook colleges over literair vertalen.  

Afrikaans 
Het plan is om binnen de neerlandistiek ook gerichte aandacht te schenken aan het Afrikaans. Door de historische banden met het Nederlands wordt verondersteld dat de studenten al een passieve kennis van het Afrikaans hebben, die doelmatig wordt geactiveerd. Momenteel wordt één semestercursus Afrikaans gegeven: een inleiding in de Afrikaanse taalkunde (in contrast met het Nederlands), de Afrikaner geschiedenis en de Afrikaanse literatuur. Het doel van het college is om te laten zien dat je je via het Nederlands makkelijk kunt verdiepen in de cultureel-historische erfenis van het Afrikaans in Zuid-Afrika. Door de integratie van het Afrikaans in het curriculum van de Zagrebse neerlandistiek hopen we een brug te slaan tussen de twee taalgebieden en de horizon van de universitaire neerlandistiek te verbreden alsook het imago van het Nederlands als een wereldtaal te verstevigen. 

Actualiteiten uit het taalgebied worden regelmatig in alle colleges behandeld. De bedoeling is dat studenten op elk moment een bepaalde context kunnen verbinden met al benodigde kennis en vaardigheden en dat ze vakgebieden in een grotere context kunnen plaatsen. 

Doublemajorstudie 
De studie Nederlands is een doublemajorstudie: de studenten kiezen nog een vak naast het Nederlands. Geliefde combinaties met het Nederlands zijn Duits, Engels, Zweeds en kunstgeschiedenis. Dat wil zeggen dat alumni met de combinatiestudie veel meer keuze op de arbeidsmarkt hebben. Neerlandistiek in Zagreb is ook nog bijzonder wegens de zgn. cyclische inschrijving van de studenten. Dat wil zeggen dat maar twee generaties studenten tegelijkertijd studeren. In 2020 werd nog een derde generatie toegevoegd. Dat is bijzonder voor het Kroatisch onderwijssysteem, maar niet voor de internationale neerlandistiek. De interesse voor de studie is groot en er was nooit een probleem geweest om de vrije plaatsen te vullen. Zo waren er in 2015 zelfs 366 kandidaten voor 16 plaatsen.  

Vanaf de eerste dagen van de vakgroep gaf de Universiteit Leiden belangrijke steun 

Nederlandse taal- en cultuurkunde in Zagreb heeft als een nieuwe studie veel problemen gehad, wat in stappen opgelost is. Nederlandistika was nogal onbekend. Men kan nog steeds moeilijk bevatten dat neerlandistiek meer is dan alleen Nederland en het Nederlands dat in Nederland gesproken wordt. België wordt door leken vaak buiten de context gehouden en Suriname is volledig onbekend. Daarom werd er hard gewerkt aan de verspreiding van kennis over de neerlandistiek en het Nederlandse taalgebied. De promotie van de taal en cultuur werd een van de prioriteiten. Van de betere studiepromotie profiteert niet alleen de studie zelf, maar ook de alumni, die na hun studie beter herkenbaar zijn op de arbeidsmarkt.  

Exotische taal 
Tussen 2010 en 2017 werden enkele onderzoeken gedaan om te kijken wat de motivatie is om met neerlandistiek in Kroatië te beginnen (zie Terugblik op de Zagrebse neerlandistiek – motivatie om de studie Nederlands aan te vangen (2018) door Željana Pancirov Cornelisse). Het bleek dat, toen de neerlandistiek nog een nieuwe studie was, het Nederlands als een exotische taal werd gezien. Al na de eerste generatie werd die status verschoven naar nieuw en interessant. De kennis van land en volk vonden de studenten belangrijk. Ze zagen een voordeel in een doublemajorstudie vanwege de mogelijkheden op de arbeidsmarkt, net als het feit dat er niet zo veel afgestudeerde neerlandici zijn en de markt niet verzadigd is. Toch wisten de meeste toekomstige studenten Nederlands te weinig over de neerlandistiek en de keuze voor deze studie was vooral een willekeurige keuze. Het idee dat ze in een nieuwe taal kunnen studeren en eventueel met deze nieuwe taal een kans kunnen krijgen om in het Nederlandse taalgebied te wonen, was wel een gedeeltelijke motivatie, die over de jaren heen verzwakte. De meeste alumni blijven in Kroatië. Ze vertalen of werken in het bedrijfsleven.  

Internationale projecten 
Nederlandse taal- en cultuurkunde in Zagreb is zeer actief in de internationale neerlandistiek en werkt samen met de intramurale neerlandistiek. Voor de pandemie had de vakgroep gemiddeld vijf gastdocenten per jaar, die extra activiteiten voor de studenten en docenten aan konden bieden. De vakgroep heeft meegedaan aan internationale projecten als Gastdocentenregeling en het internationale seminarium Methodologie, didactiek en toepassing van vakvertalen. Het grootste project werd in 2019 georganiseerd, namelijk de Comenius Zomercursus op locatie met 66 deelnemers uit heel Europa. Studenten en docenten doen regelmatig mee aan regionale en internationale congressen en bijscholingen. De Nederlandse Taalunie, de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek, Comenius (vereniging voor neerlandistiek in Centraal-Europa) en de diplomatieke vertegenwoordigers waren sinds het begin een belangrijke factor voor het succes van de vakgroep en de promotie van het Nederlands in Kroatië. 

Het is een uitdaging om met een nieuwe vakgroep te starten, studenten aan te trekken en de kwaliteit van het onderwijs op een hoog niveau te houden. Voor neerlandici extra muros is het eveneens een uitdaging om op de hoogte te blijven van de actualiteiten uit het Nederlandse taalgebied en productief te zijn in de wetenschappelijke gemeenschap. Succes kan niet van de ene op de andere dag ontstaan, maar er is hoop dat er een mooie toekomst voor de vakgroep in Zagreb in het verschiet ligt. 

Željana Pancirov Cornelisse is postdoc en coördinator voor de wetenschappelijke en internationale samenwerking van de vakgroep Nederlandse taal- en cultuurkunde in Zagreb, Kroatië. 
Contact: zpcornel@gmail.com 

Dit artikel werd gepubliceerd in Neerlandia 2022/1.

Naar boven