Neerlandia
Inhoud nummer 3 2018 | jaargang 122

… een explosie van viriele kracht,
waarin de grenzen
van het anatomisch geloofwaardige
worden afgetast …
Woord vooraf
Willem, bedankt!
door hoofdredacteur Peter Debrabandere
Op 20 oktober wordt aan de Bisdomkaai in Gent het bronzen standbeeld van Willem I, koning van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, onthuld. Dat is de verdienste van het Comité 1815-2015: Willem, Bedankt!, opgericht op initiatief van prof. Alexander Karel Evrard met als doel eindelijk erkenning te geven aan de belangrijke rol die Willem I, koning der Nederlanden, heeft gehad in de ontwikkeling van Vlaanderen en Gent.
Dat men dat vandaag in Vlaanderen vandaag een inhuldiging noemt, is het gevolg van Franse taalinvloed na de Belgische Revolutie
De Koloniën van Weldadigheid
Bijzonder landschappelijk erfgoed met een unieke geschiedenis
Auteurs: Marcel-Armand van Nieuwpoort en Wendy Schutte

Aan het begin van de 19e eeuw werden in het nieuwe Verenigd Koninkrijk der Nederlanden zeven binnenlandse landbouwkoloniën gesticht voor de bestrijding van armoede. Het was een groots opgezet particulier initiatief met een hoge ambitie van de speciaal daarvoor opgerichte Maatschappij der Weldadigheid. Deze zogeheten Koloniën van Weldadigheid zijn vanwege de gaafheid waarin ze bewaard zijn, en vanwege hun bijzondere geschiedenis door Nederland en Vlaanderen voorgedragen voor de UNESCO Werelderfgoedlijst. Naar verwachting zal in de zomer van 2019 het besluit worden genomen door het Werelderfgoedcomité in Baku (Azerbeidzjan) over plaatsing op deze lijst. er na de rondvraag en sluiting de nazit, in dezelfde onpersoonlijke ambiance als de vergadering. Nee, Breda is voor ons niet het nieuwe Roosendaal. Maar er zijn meerdere partijen die te maken hebben met de gevolgen van de hernieuwde Benelux-trein.
In deze Koloniën van Weldadigheid konden verarmde stedelingen de draad van hun leven weer oppakken
175 jaar landsgrens Nederland-België
Internationale tentoonstelling museum Paulus van Daesdonck
Auteur: Louis Vriens
Op 8 augustus 2018 was het 175 jaar geleden dat in Maastricht het verdrag van Maastricht werd gesloten tussen de Koninkrijken Nederland en België. Dertien jaar na de opstand der Belgen tegen Koning Willem I werd de definitieve grens tussen beide landen vastgesteld. Tot dan was de grens de oude scheiding tussen de voormalige Republiek en de Oostenrijkse Nederlanden van vóór de Franse Revolutie.

Museum Paulus van Daesdonck, Pennendijk 1, Ulvenhout
Tentoonstelling: 1843 landsgrenzen bepaald (scheiding van landen en geesten) – 17 juni tot 31 december 2018 – geopend elke 1e zondag van de maand, van 14 tot 16 uur, elke woensdag van 14 tot 16 uur – groepen op verzoek
Telefoon: 0031 (0) 76 561 27 42 | e-mail info@paulusvandaesdonck.nl
Rubens: de schetsende schilder
Tentoonstelling Pure Rubens in Boijmans Van Beuningen van 8 september tot 13 januari
Auteur: Ludo Beheydt

Precies een halve eeuw geleden schreef de Vlaamse kunsthistoricus Roger-Adolf d’Hulst: “In de laatste decennia heeft de getekende of geschilderde schets bij kunstminnaars en kunstkenners een steeds toenemende waardering gevonden. Men kent haar een eigen artistieke waarde toe die men vaak boven die van het schilderij stelt waarvoor zij werd ontworpen.” Daarmee is meteen een meer dan voldoende reden gegeven om aan de olieverfschetsen van Rubens een aparte tentoonstelling te wijden. Museum Boijmans Van Beuningen brengt dan ook terecht vanaf 8 september 2018 een geweldige serie van 68 olieverfschetsen, aangevuld met tekeningen en schilderijen. De titel Pure Rubens kan niet beter, want nooit is het genie van Rubens zo puur als in zijn olieverfschetsen.
8 september 2018 tot 13 januari 2019
Tentoonstelling Pure Rubens
Museum Boijmans Van Beuningen
Museumpark 18-20
3015 CX Rotterdam
Javaanse Surinamers in Nederland: een gedeelde geschiedenis
Auteur: Lisa Djasmadi

Uit Suriname vertrekken en een nieuw leven beginnen in Nederland, dat is wat een groot aantal Javaanse Surinamers heeft gedaan – de een voor studiemogelijkheden, de ander wegens gezinshereniging, om politieke redenen of zelfs voor een ontluikende vakantieliefde. Terwijl de eerste Javaanse Surinamers eind jaren zestig, begin jaren zeventig van de vorige eeuw naar Nederland kwamen voor studie of een baan, kwam de grote migratiestroom pas echt op gang rond de onafhankelijkheid van Suriname in 1975. Als nazaten van contractarbeiders uit Java hebben Javaanse Surinamers een rijke geschiedenis, die nauw verbonden is met de Nederlandse.
In het begin van de jaren 70 groeide het streven naar onafhankelijkheid
Hoe is het ondertussen met … Marcel-Armand van Nieuwpoort?
Auteur: Jenny Bleijenberg
40 jaar geleden deed de toen 19-jarige Marcel-Armand van Nieuwpoort met zijn tekst Vernieuwing en verstarring van de danskunst in Nederland mee aan de zesde editie van Ontdek de topjournalist. Hij mag zich laureaat noemen van de ANV-wedstrijd, net zoals Frieda Steurs (directeur Instituut voor Nederlandse Taal) en Lieven Dehandschutter (burgemeester Sint-Niklaas). De bij Nederlandse en Vlaamse jongeren populaire wedstrijd werd door de sector zelf ook gewaardeerd, want het was bij de NOS in Hilversum waar Marcel-Armand van NIeuwpoort op 19 mei 1979 de prijs in ontvangst nam.
Column | Zuid-Afrika
Die swart staar
(Gedurende Rhodes-must-fall proteste)
Auteur: Antjie Krog
Ek sien ’n student, sy arms vol klippe *). Ghoeps! Ghoeps! Ghoeps! gooi hy elke venster in die Geografiegebou stukkend. Ek loop verby ’n garagedeur op kampus waarop gespreiverf staan: fuck the whites.
*) stenen
Het schrijversleven van Boeli van Leeuwen
Literair archief terug naar de bron
Auteur: Aart G. Broek

“Met een enkele lezer ben ik niet tevreden” laat Boeli van Leeuwen mij weten in een gesprek over zijn schrijverschap op Curaçao. Zijn geboortegrond ligt zo’n 8000 kilometer van het moederland en vormt niettemin een onversneden deel van het Koninkrijk der Nederlanden. Het eiland omarmt ons broeierig. De woonkamer kent naar alle kanten openslaande deuren en ramen, waardoor de passaatwind de hitte draaglijk maakt. Boeli zuigt aan zijn sigaret en vervolgt: “Hoe meer mensen mij lezen, hoe liever het mij is. Na mijn dood zal er dan ook niet veel zijn dat nog gepubliceerd kan worden.”
Geen twijfel mogelijk: Boeli was een yu di tera: een Curaçaoënaar in hart en nieren
De vergeten emancipator
Vijftig jaar geleden stierf Anton van Duinkerken
Auteur: Paul van Velthoven

Het is stil geworden rond de katholieke voorman Willem Asselbergs, alias Anton van Duinkerken (1903-1968), die in de vorige eeuw als dichter, apologeet, essayist, hoogleraar en begenadigd orator en polemist alom tegenwoordig was in het openbare leven in Nederland en die ook in Vlaanderen welkom was. Deze zomer is het vrijftig jaar geleden dat de man die bekend stond als de laatste emancipator van de Nederlandse katholieken, in Nijmegen overleed.
De jonge Willem Asselbergs kreeg, toen zijn eerste succesvolle pennenvruchten op het grootseminarie bekend werden, een schrijfverbod opgelegd
Column | Werk in Uitvoering
Lijstjes
Auteur: Willem de Lange
We zijn tuk op lijstjes. De top 2000, de tien beste boeken van het jaar, de tien slechtste formule 1-coureurs van de jaren negentig. Je kunt het zo gek niet bedenken of er is wel een lijstje. De lijstjes hebben één ding gemeen: het is altijd een mooi rond getal, waarbij tien duidelijk favoriet is. Ik heb nu ook mijn eigen lijstje. Ik werk aan de Canon van hrm, en die moet vijftig hoofdstukken gaan bevatten.
De Canon van hrm is een mooi voorbeeld van Nederlands-Vlaamse samenwerking
Taalunie zomercursus Nederlands
Rechtszaak tegen verengelsing in het hoger onderwijs
Auteurs: Yulia Korasteleva en Katalin Oláh m.m.v. Jenny Bleijenberg
Dat het voor Nederlandse studenten steeds moeilijker wordt om in hun eigen taal te studeren, weten ook wij in Hongarije en Rusland. Studiegenoeten van ons die in Nederland wilden gaan studeren om de taal nog beter te leren, kregen tot hun verrassing te maken met Engelstalige opleidingen. Het was daarom interessant dat we tijdens onze zomercursus van de Taalunie van het ANV de opdracht kregen om de rechtszaak van Beter Onderwijs Nederland (BON) te bestuderen. BON strijdt al langere tijd voor het behoud van het Nederlands in het onderwijs.
“Tegen de uitverkoop van het Nederlands op academisch niveau moeten we blijven protesteren”
Auteur: Yves T’Sjoen
De studie van het Nederlands in Midden-Europa scheert al langer hoge toppen. In landen als Hongarije, Oostenrijk, Polen, Servië, Slovakije, Slovenië en Tsjechië bestaan departementen Nederlands, meestal in een conglomeraat van germanistiek en zelfs scandinavistiek. Niet alleen in Duitsland blijkt een opleiding Nederlands vele studenten aan te trekken. In Münster bijvoorbeeld zijn er méér studenten Nederlands dan aan Nederlandse universiteiten.
De belangstelling van buitenlandse studenten voor het Nederlands is hartverwarmend

Een onontkoombaar verval of een plastisch en dus kneedbaar brein
Metaforisch denken en spreken over dementie
Auteur: Gerard Steen
In oktober 2017 kreeg Frits Spits de Visser-Neerlandiaprijs voor zijn inspanningen voor de Nederlandse taal en stelde het daaraan verbonden geld beschikbaar voor onderzoek in het Metaphor Lab Amsterdam naar de rol van metaforen in de manier waarop mensen over dementie praten. Zo sprak de directeur van de Wereldgezondheidsorganisatie op de 2015 Geneva Conference en Global Action against Dementia over een “vloedgolf die over de hele wereld onze kant op komt”. Bijgevolg bestaat er in Nederland een grootscheeps Deltaplan Dementie, waarin overheid, wetenschap en gezondheidszorg zich verenigen in de strijd tegen dementie. ‘Strijd’, ook al zo’n metafoor. Mensen met dementie ‘verliezen’ hun identiteit en vragen zich dan af ‘wat ze nog zijn’. Wat ik nog ben is de titel van een mooie documentaire over de beleving van dementie. Vergelijk de titel van de film Still Alice. Mensen met dementie worden door hun naasten en verzorgers soms ervaren als ‘zombies’. Dementie zelf wordt beschreven als een proces van onontkoombaar ‘vervalt’ en de remedie is om het brein te ’trainen’, want dat is veel ‘plastischer’ of ‘kneedbaarder’ dan wel wordt gedacht. Praten over dementie betekent metaforisch praten.
Onderzoek naar taalgebruik in het algemeen bij dementie heeft in elk geval laten zien dat er een relatie is tussen de manier waarop mensen dementie beleven, en de manier waarop ze daarover met elkaar spreken
Ik kom van Losser en ik weet van niks
Hoe Nederlanders elkaar of zichzelf in spreekwoorden karakteriseren
Auteur: Marinus A. van den Broek
De Nederlander is in de ogen van veel buitenlanders een merkwaardig wezen. Dat blijkt onder andere uit diverse spreekwoorden en gezegden, waarin onze aard en onze leefgewoonten op de hak worden genomen. Zo zien de Engelsen en Amerikanen on sbijvoorbeeld als een volk van bedriegers en drinkebroers, getuige uitdrukkingen als Dutch foil (namaakgoud) en Dutch courage (jenevermoed).
Uit gulden korenaren schiep God de Twentenaren
en uit het kaf en de resten maakte hij de mensen uit het Westen
Nog bonter maken het de Duitsers, die kennelijk geen hoge dunk van onze intelligentie hebben en ons daarom als dumme Holländer betitelen en – erger nog – deze visie illustreren met het spreekwoord Der Fuchs ist schlau und stellt sich dumm / beim Holländer ist es andersherum. Maar ook de Nederlanders karakteriseren elkaar of zichzelf op allerlei manieren, die enerzijds van minachting voor de bewoners van een andere gemeente of regio of van een zekere rivaliteit tussen de verschillende steden en dorpen en anderzijds van een zucht tot zelfverheffing getuigen.

Column | Frans-Vlaanderen
Het West-Vlaams, een regionale taal in Frankrijk?
Auteur: Wido Bourel
Een oude herberg heet opnieuw In de zunne, het huis van een gewezen schoenmaker De gelaarsde katte en de gebouwen van een vroeger hotel werden door de trotse bewoners weer voorzien van een naambord: De witte leeuw. Je kan er haast niet meer naast kijken: duizenden borden in het West-Vlaams en/of het Nederlands verschenen de jongste decennia op particuliere huizen en publieke gebouwen in het straatbeeld van Frans-Vlaanderen. Het is er tegenwoordig ’très chic’ een West-Vlaams of Nederlands naambord aan te brengen op de gevel van je huis. Het verschijnsel breidt zich uit, terwijl er sprake is van de zwanenzang van de West-Vlaamse streektaal in het noorden van Frankrijk. Hoe valt deze ultieme uiting van een verdrongen identiteit te begrijpen?

De mooie schoonmaakster
Over mooi en schoon
Auteur: Frans Debrabandere
In zijn Etymologisch Woordenboek noemt De Tollenaere mooi een typisch Noord-Nederlands woord. Dat is synchroon correct, maar dat is het historisch niet. Iets moois noemen Vlamingen meestal nog schoon, terwijl Nederlanders altijd van iets moois spreken. Van oorsprong is dat woord veeleer Vlaams-Zeeuws.
Een akkefietje met het verkleinwoord
Auteur: Ludo Beheydt
Toen ik tijdens de opruiming een Oostendse winkel binnenstapte, werd ik getroffen door een zinnetje van een verkoopster die haar mobieltje afsloot met de woorden: “‘k Ga moeten neerleggen, want ik heb een klantje.” Een klantje! Ik voelde mij meteen ineenschrompelen tot dwerghoogte. Maar eigenlijk had dat niet gehoeven. Want het Oostends wordt overwoekerd door verkleinwoorden: zelfs de zee heet er het zeetje. Dat zette mij aan het mijmeren over het verkleinwoord in het Nederlands
Leerstoel Zuid-Afrika: talen, literaturen, cultuur en maatschappij (Universiteit Gent)
Auteur: Yves T’Sjoen
In oktober 2017 is in de faculteit Letteren en Wijsbegeerte van de Universiteit Gent de academische Leerstoel Zuid-Afrika: talen, literaturen, maatschappij en cultuur opgericht. Doelstelling van het ambt is het wetenschappelijk onderzoek en het academisch onderwijs op het gebied van de meertaligheid en het multiculturalisme in Zuid-Afrika te bevorderen. De klemtoon ligt op de studie van het Afrikaans en andere talen in relatie tot het Afrikaans.
De taalhistorische relatie tussen Afrikaans en Nederlands is de basis voor de wetenschappelijke aandacht in het Nederlandse taalgebied voor het Afrikaans
ANV
Winnaar Visser-Neerlandiaprijs voor Scenario 2018
Lilian Sijbesma uit Amsterdam heeft met haar inzending Onder de blote hemel (Elvie) de Visser-Neerlandiaprijs voor Scenario gewonnen.

Onder de blote hemel gaat over Elvie (10), die met haar verstandelijk beperkte moeder Emma (41) in een staaravan o de kleine camping van haar opa Bucko (78) woont, te midden van de Veluwse bossen. Als Elvie haar moeder mentaal voorbij begint te groeien en het haar opa steeds slechter lukt om de controle te houden, begint hun geïsoleerde wereldje vervaarlijk te wankelen.
Winnaar ANV Debutantenprijs
Rinske Hillen heeft met haar boek Houtrot (Querido) de ANV Debutantenprijs 2018 gewonnen. De cheque van 7500 euro werd haar op 1 juli 2018 in het Dordrechts Museum overhandigd.
“Houtrot is het even groteske als fijngevoelige drama over een man omringd door verdrietige vrouwen in een grachtenpad dat zich uiteindelijk tot het ware hoofdpersonage ontpopt” (vakjury)
Kroniek
Ruimtelijk erfgoed in de Lage Landen
Al meer dan 115 jaar stimuleert de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond (KNOB) wetenschappelijke en beleidsmatige kennisuitwisseing o het gebied van ruimtelijk erfgoed in Nederlandstalige gebied. De universitaire leerstoelen op het gebied van ruimtelijk erfgoed binnen het Nederlandstalige gebied volgen veelal hun eigen agenda. Uiteraard is er onderling overleg, maar een structureel forum ontbreekt om gezamenlijk een rol te spelen in de wetenschapsagenda’s. Om hier verandering in te brengen, zette de KNOB in 2018 het onafhankelijke Academisch Platform op.
Conferentie Het Schoolvak Nederlands (HSN)
In de jaarlijkse HSN-conferentie staat het onderwijs Nederlands in alle delen van Nederland en Vlaanderen centraal en bestrijkt alle niveaus: primair en secundair onderwijs, beroepsonderwijs, hoger onderwijs, Nederlands voor anderstaligen. Dit jaar wordt de conferentie gehouden op 16 en 17 november 2018.
Buren in opstand. De immateriële erfenis van de Tachtigjarige Oorlog
In de driedelige reeks Buren in opstand gaan Nederlanders en Vlamingen op zelfonderzoek aan de hand van de centrale ideeën van de Tachtigjarige Oorlog: nationalisme, zelfbeschikking en tolerantie. Zaterdag 27 oktober 2018, dinsdag 13 november 2018 en 3 december 2018. Alle bijeenkomsten zijn in Amsterdam.
Eerste Benelux Forum van Europees Jongerenparlement
De besturen van het Europees Jeugdparlement België, Nederland en Luxemburg hebben het initiatief genomen tot een Benelux Forum.
Samenwerking loont. Troeven van de Lage Landen
Colloquium van Beweging Vlaanderen-Europa en ANV over de Nederland-Vlaamse samenwerking.
Meer informatie
Recensies
Van Theresiaanse naar Wilhelmijnse academie?
door Frank Judo
J. Tollebeek, E. Witte & G. Kurgan (red.), De wereld van de Zuidelijke geleerden/De Académie royales des Sciences et Belles-Lettres de Bruxelles onder Willem I, Peeters, Leuven, 2018, 251 pp. Prijs: E 54,-.
Art nouveau in Nederland: elegant raffinement in het fin de siècle
door Ludo Beheydt
Jan de Bruijn, Frouke van Dijke & Madelief Hohé, Art Nouveau in Nederland, WBOOKS, Zwolle, 2018, ISBN 978 94 6258 266 8, 240 pp. Prijs: E 24,95.
De Zwarte Legende: het negatieve beeld van Spanje in de Lage Landen
door Raymond Fagel
Ferdando Martínez Luna, Een ondraaglijk juk: Nederlandse beeldvorming van Spanje en de Spanjaarden ten tijde van de Opstand, 1566-1609, Hilversum, Uitgeverij Verloren, 2018. ISBN: 978 90 8704 673 6. Prijs: E 25,-.
Signalementen
Op ontdekkingsreis
door Dick Wortel
Milfje Meulskens, Opzienbarende ontdekkingen over taal, Van Dale, Utrecht / Antwerpen, 2017, ISBN 978 94 6077 328, 125 pp. Prijs: E 12,50.
Gluren is leuk en plezant
door Dick Wortel
Heidi Aalbrecht en Pyter Wagenaar, Gluren bij de buren, Van Dale, Utrecht / Antwerpen, 2016, ISBN 978 94 6077 311 2, 128 pp. Prijs: E 12,50.
Uit gulden korenaren
schiep God de Twentenaren
en uit het kaf en de resten
maakte hij de mensen
uit het Westen